Το 2006, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (www.SNF.org) ανακοίνωσε τα σχέδιά του για τη χρηματοδότηση της δημιουργίας του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), έργο που περιλαμβάνει την κατασκευή και τον πλήρη εξοπλισμό νέων κτιριακών εγκαταστάσεων για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ) και την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), καθώς και τη δημιουργία του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος, συνολικής έκτασης 210.000 μ².
Η παιδεία και ο πολιτισμός αποτελούν τη ραχοκοκαλιά κάθε προηγμένης κοινωνίας. Χρηματοδοτώντας το ΚΠΙΣΝ, το όραμα του Ιδρύματος είναι να προσφέρει στη χώρα και την πόλη νέες θεσμικές βάσεις, απαραίτητα στοιχεία για να κινηθεί προς τα εμπρός, καθώς και ένα πλαίσιο για το μέλλον. Παιδεία, πολιτισμός και βιωσιμότητα, τα τρία κύρια στοιχεία του ΚΠΙΣΝ, είναι βασικές προϋποθέσεις για την ενίσχυση της δυναμικής προοπτικής της πόλης και των ανθρώπων της και για την ενσωμάτωσή τους στον εικοστό πρώτο αιώνα και σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο.
Το μέγεθος, τόσο του έργου, όσο και των ονείρων και των προσδοκιών του Ιδρύματος απαιτούσε την επίδραση και τη δημιουργική παρουσία ενός οραματιστή αρχιτέκτονα. Τον Φεβρουάριο του 2008, μετά από ένα κλειστό διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος επέλεξε ομόφωνα το αρχιτεκτονικό εργαστήρι (Renzo Piano Building Workshop) του Renzo Piano (www.rpbw.com). Επιλέγοντας τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα Renzo Piano, το Ίδρυμα διάλεξε έναν αρχιτέκτονα στην κορυφή του επαγγέλματος, ο οποίος διαθέτει όραμα και πνευματική περιέργεια, καθώς και ιστορική και γεωγραφική αντίληψη της θέσης του έργου και της σημασίας του.
Η τοποθεσία του έργου βρίσκεται 4,5 χμ νότια από το κέντρο της Αθήνας, στο Δέλτα Φαλήρου, και το ΚΠΙΣΝ σχεδιάζεται ως πολυλειτουργικός χώρος παιδείας, πολιτισμού και διασκέδασης. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου είναι €620 εκατομμύρια ($867 εκατομμύρια), ποσό που συμπεριλαμβάνει δύο δωρεές αξίας €5 εκατομμυρίων ($6 εκατομμυρίων) έκαστη, προς την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και την Εθνική Λυρική Σκηνή, για τη μετάβαση στα νέα τους κτίρια. Όταν το ΚΠΙΣΝ ολοκληρωθεί, η πλήρης διαχείριση και ο πλήρης έλεγχός του θα περιέλθουν στο Ελληνικό Δημόσιο. Το ΚΠΙΣΝ αποτελεί την πρώτη σύμπραξη δημοσίου-ιδιωτικού τομέα αυτού του είδους στην Ελλάδα και εκ των σημαντικότερων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών έργων που έχουν υλοποιηθεί ποτέ στη χώρα. Ως ένα από τα μεγαλύτερα κατασκευαστικά έργα στην πρόσφατη ιστορία του τόπου, το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα ωφελήσει άμεσα την Ελληνική οικονομία, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και ενισχύοντας την εισροή κεφαλαίων, σε ένα δυσχερές οικονομικό περιβάλλον.
Η ιδέα για το ΚΠΙΣΝ άρχισε να διαμορφώνεται το 1998, με την απόφαση του Ιδρύματος να χρηματοδοτήσει την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων για την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ). Το σχέδιο ήταν συνεπές με την εκτεταμένη και συνεχή υποστήριξη πολλαπλών εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών παγκοσμίως, εκ μέρους του Ιδρύματος. Η αρχική ιδέα ήταν να μην περιοριστεί το έργο στη συγχώνευση των συλλογών της Βιβλιοθήκης, αλλά να γίνει επίσης εκτεταμένη αναβάθμιση των εγκαταστάσεών της και, κατά συνέπεια να αναδειχθεί η παρουσία της ως πραγματική εθνική βιβλιοθήκη . Το όραμα για τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη ήταν όραμα για ένα δημόσιο θεσμό που θα παρέχει πρόσβαση στον κόσμο της γνώσης και της πληροφορίας σε κοινό όλων των ηλικιών, θα προσφέρει ένα ευρύ φάσμα ερευνητικών και ενημερωτικών πηγών και θα συνδέεται με άλλες ελληνικές αλλά και εθνικές βιβλιοθήκες. Η πρόταση παρουσιάστηκε στην ελληνική κυβέρνηση, η οποία εξέφρασε την υποστήριξή της.
Παράλληλα και ανεξάρτητα από την παραπάνω πρωτοβουλία, το Ίδρυμα εξέταζε πρόταση ενίσχυσης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ), έναν οργανισμό που έχρηζε επίσης μεγάλης φυσικής και ως εκ τούτου οργανωτικής αναβάθμισης. Από τα δύο αυτά σχέδια αναδείχθηκε μία συναρπαστική προοπτική, η οποία αποτελούσε την ιδανική σύνθεση της αποστολής και της δέσμευσης του Ιδρύματος στην Ελλάδα, με μακροχρόνιες αναμορφωτικές προοπτικές. Το σχέδιο οραματίστηκε τη συνύπαρξη της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και ενός εκπαιδευτικού και πολιτιστικού Πάρκου σε έναν ενιαίο χώρο, δωρίζοντας στην χώρα ένα πολύ σημαντικό αστικό, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό και περιβαλλοντικό τοπόσημο, διεθνούς εμβέλειας. Το 2006, δέκα χρόνια μετά την έναρξη της κοινωφελούς του δράσης, το Ίδρυμα ανακοίνωσε την πρόθεσή του να προχωρήσει στη μεγαλύτερη δωρεά στην ιστορία του, το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Μετά από διαβουλεύσεις μεταξύ του πρώην Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και του Δήμου Καλλιθέας, συμφωνήθηκε να πραγματοποιηθεί το Έργο στον χώρο του παλαιού Ιπποδρόμου. Από τη συνολική έκταση του οικοπέδου (240.000 μ²), 210.000 μ² ορίστηκαν για το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και την Εσπλανάδα και τα υπόλοιπα 30.000 μ² για τη δημιουργία δημοτικού αθλητικού πάρκου για τον Δήμο Καλλιθέας. Το 2007, μετά την εκπόνηση προκαταρκτικών μελετών, οι οποίες κατέδειξαν τη βιωσιμότητα του έργου, το Ίδρυμα και το Ελληνικό Δημόσιο υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας, και το Μάρτιο του 2009, το Ίδρυμα υπέγραψε σύμβαση με το Ελληνικό Δημόσιο για την κατασκευή του ΚΠΣΙΝ, η οποία, τέσσερις μήνες αργότερα, κυρώθηκε με νόμο από τη Βουλή των Ελλήνων. Η Σύμβαση ορίζει, μεταξύ άλλων, ότι το Ίδρυμα αναλαμβάνει το συνολικό κόστος κατασκευής του ΚΠΙΣΝ και την παράδοσή του στο Ελληνικό Δημόσιο μετά από την ολοκλήρωσή του. Το Ελληνικό Δημόσιο θα αναλάβει τον πλήρη έλεγχο και λειτουργία του ΚΠΙΣΝ, με σκοπό τη χρήση και απόλαυση του έργου από τον Έλληνα πολίτη.
